Spektakl „Kroniki sejneńskie” przygotowany został przez teatr młodzieżowy  działający przy Ośrodku „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach.

Inicjatorką spektaklu i opiekunką  teatru jest Pani Bożena Szroeder. Sztuka adresowana jest zarówno do młodzieży jak i dorosłych. Prezentowana była w wielu różnych  miastach Polski i w różnych krajach Europy.

Przy okazji prezentacji spektaklu organizowany jest także warsztat praktyk dialogu międzykulturowego dla animatorów kultury, pedagogów i młodzieży. Przedstawienie jest bowiem częścią długofalowego programu artystyczno-edukacyjnego, na który składa się także przygotowanie wystawy fotograficznej i książki, warsztat ceramiczny i plastyczny, historia mówiona i lekcje w szkole, wreszcie międzykulturowa „Gra szklanych paciorków”.

Sejny to miasteczko niedaleko granicy polsko-litewskiej. Mieszkają w nim Polacy, Litwini i Rosjanie-staroobrzędowcy, a przed II wojną światową żyli tu również Żydzi, Cyganie, Niemcy, Białorusini i Tatarzy. Historia XX wieku nie oszczędziła temu miejscu konfliktów, tragedii i sąsiedzkich wojen. W ich wyniku rozbiciu uległa wielokulturowa wspólnota tworząca ongiś bogatą i dynamiczną cywilizację. „Kroniki sejneńskie” na nowo scalają ten świat z okruchów opowieści starców, legend, starych fotografii, modlitw, pieśni i pamięci współczesnych mieszkańców. Już drugie pokolenie młodzieży pracuje nad  rozwinięciem tej opowieści, która daje nowe imię ich miejscu zamieszkiwania tworząc współczesny mit pogranicza, w którym każdy jest u siebie w domu, niezależnie od różnic narodowych czy religijnych, i czuje się spadkobiercą całości wielokulturowego dziedzictwa.

- Jesteśmy bardzo szczęśliwi i przejęci. W Nowym Jorku zaprezentujemy działalność Ośrodka „Pogranicze, będą spotkania w ramach „Cafe Europe”, pokazy filmów, promocja nowego numeru „Krasnogrudy”, no i oczywiście spektakl. Tylko my zaprezentujemy się w teatrze La MaMa, reszta imprez będzie rozrzucona po mieście – powiedziała Pani Bożena Szroeder.

Historia projektu
Na początku była wystawa „Nasze stare, dobre Sejny. Pocztówki i fotografie z lat 1910–1960”. W momencie otwarcia w 1998 roku prezentowała tylko zbiory Ośrodka Pogranicze. Z czasem zaczęła się rozrastać: dzieci przyprowadzały po lekcjach swoich rodziców, dziadków, a ci przynosili ze swoich zbiorów fotografie, pocztówki, czasem pamiątki. Wówczas narodził się pomysł konkursu dla dzieci na temat historii Sejn. Na konkurs wpłynęło około stu różnorodnych plastycznie i literacko prac i spośród ich autorów wyłonionych zostało do dalszej pracy kilkanaścioro dzieci. Najpierw zajęły się losami swoich rodzin. Opisywały historie swoich dziadków,  tworzyły drzewa genealogiczne, spisywały życiorysy rodziców. Następnie zdobyte wiadomości próbowały umiejscawiać w Sejnach. Zaczęły od dokładnego rozrysowania na wielkim płótnie planu miasta – mitycznego i prawdziwego. Na plan naniosły legendy (na przykład o sejneńskiej Madonnie, o córce żydowskiego krawca, Racheli, czy o Cygance, co na drzewie siedziała) i historie zasłyszane od dziadków; nazwiska żyjących w Sejnach rodzin litewskich, polskich, starowierów, i wreszcie swoje fotografie.

Kolejnym etapem było budowanie miasta. Wypalane z gliny kamienice, świątynie i charakterystyczne postacie powstawały po zapoznaniu się z ich historią, losami dawnych mieszkańców i  tych, którzy dzisiaj są ich gospodarzami. W rozbudzeniu wyobraźni dzieci pomogły legendy i anegdoty spisywane w małych książeczkach. W ten sposób powstała niezwykła makieta miasteczka o niepowtarzalnej, poetyckiej atmosferze, która stała się ikoną wielokulturowych Sejn i idealną scenografią spektaklu teatralnego.

Podczas tej pracy dzieci autentycznie i w sposób silnie emocjonalny spotkały się z ludźmi starszymi, którzy noszą w sobie pamięć dawnych czasów i tradycji. W ten sposób - po raz pierwszy po okresie pogłębiającej się, zwłaszcza w okresie socjalizmu, przepaści pokoleniowej i dyskredytowaniu przeszłości – doszło do zawiązania łączności między ludźmi starymi i młodymi, między tradycją i nowoczesnością, przeszłością i przyszłością.

Ludzie starzy często wspominali muzykę dawnego miasta. Przyszedł więc czas na wypełnienie miasta pieśnią, muzyką, i na wzajemną naukę swoich pieśni. Dzieci litewskie uczyły dzieci pieśni weselnych i korowodowych, starowierzy – duchownych stichów, dzieci polskie – ludowych piosenek. Do tego doszły żydowskie niguny i pieśni cygańskie. Praca zanurzona była w poetyce baśni, dlatego też za pomysłem dzieci opiekunami miasta zostały Anioły z kolorowych skrawków tkanin: Anioł Miłości, Anioł Zgody, Anioł Muzyki, Anioł Opatrzności, Anioł Ogniska Domowego, Anioł Życia, Anioł Chleba i Wody. 

Gliniane miasto, opowieści, pieśni i Anioły zagrały następnie w spektaklu teatralnym „Kroniki sejneńskie”. Zebrany przez dzieci w trakcie ich „poszukiwań historycznych” materiał złożył się na  książkę „Kroniki sejneńskie”.  Jest on, z jednej strony, przewodnikiem po wielokulturowych Sejnach, a z drugiej - dokumentacją wspólnej pracy i metody pracy z dziećmi.
 Kolejnym etapem tej pracy są dziś „Sejneńskie karty historyczne”, stanowiące kolejny element „Gry szklanych paciorków”.

Tworzone ze znaków, symboli i archetypów, karty tworzą uniwersalny język porozumiewania się, wywodzący się z lokalnych tradycji, mitów i mądrości. Język ten staje się podstawą gry interkulturowej, scalającej na nowo świat, niby mozaikę rozbitą na drobne kawałki, które przez długi czas pozostawały oderwane od siebie i osobne.

Bożena Szroeder

***

Zobacz także